Nỗi trăn trở về một làng nghề truyền thống

Làng Ngũ Xã là làng nghề đúc đồng nổi tiếng của xứ Kinh Thành xưa với những nét tinh hoa bậc nhất. Thế nhưng trải qua hơn 400 năm, giờ đây làng Ngũ Xã lại vắng bóng dần những nghệ nhân tài hoa.  

Từng là một trong 4 làng nghề truyền thống đầu tiên tại Thăng Long, giờ đây người dân làng đúc đồng Ngũ Xã đã không còn mấy người theo nghề. Sinh ra và lớn lên tại làng đúc đồng Ngũ Xã, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng luôn canh cánh trong lòng nỗi lo một ngày nghề đúc đồng sẽ bị mai một…

Ở thời kì đỉnh cao, làng đúc đồng Ngũ Xã là trường đúc lớn nhất kinh thành thời bấy giờ và là nơi lưu giữ tinh hoa của một trong bốn làng nghề truyền thống. Giờ đây cái tên Ngũ Xã vẫn còn đó, các tác phẩm nghệ thuật thể hiện tài năng của những người thợ đúc đồng vẫn đang được lưu giữ tại các đền, chùa nhưng sự phồn vinh của một làng nghề ngày nào chỉ còn trong quá khứ.

Ông Ứng kể lại ngày xưa, gia đình nào cũng lấy nghề đúc đồng làm nghề chính, có gia đình sống hoàn toàn nhờ vào nghề đúc đồng. Tuy nhiên vào thời kì đất nước chống đế quốc Mỹ, theo chỉ thị của Nhà nước cả làng chuyển qua nghề đúc nhôm phục vụ cho quốc phòng, dân sinh. Từ đó cả làng chuyển sang làm đúc nhôm để sinh sống, nghề đúc đồng cũng dần bị quên lãng. Chiến tranh nổ ra, nhiều thanh niên trai tráng trong làng xung phong ra chiến trường và trong đó có chàng thanh niên Nguyễn Văn Ứng.

Sau này khi hoà bình lặp lại, anh bộ đội Nguyễn Văn Ứng đã về làng, nghe theo lời căn dặn của cha mà tiếp tục theo nghề. "Cha tôi luôn sợ mất nghề nên căn dặn tôi phải giữ lấy nghề và phát triển nghề đúc đồng để thế hệ sau biết được bề dày lịch sử hơn 400 năm nghề đúc đồng của làng Ngũ Xã".

Hiện nay, gia đình nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng là một trong hai hộ gia đình còn lại của làng vẫn sớm tối đỏ lửa, duy trì nghề đúc đồng. Ông chia sẻ thêm rằng ông có một niềm tin mãnh liệt nghề đúc đồng không thể mai một được. Với tình yêu cùng sự trân quý tận tâm với nghề đã tạo nên động lực và sức mạnh để người nghệ nhân vực dậy nghề đúc đồng truyền thống.

Trong gần 40 năm làm nghề, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng đã tạo ra vô số tác phẩm nhưng khi nói về tác phẩm mà ông tâm đắc nhất phải kể đến bức tượng Bác Hồ đặt tại Văn phòng Chủ tịch nước. “Bác là hình tượng tiêu biểu về một vị lãnh tụ vĩ đại nhưng vẫn gần gũi và thân thuộc. Khó khăn lớn nhất khi đúc tượng của Bác chính là tạo hình đôi mắt của Bác. Đôi mắt ấy cũng là điểm quan trọng nhất, phải đúc đôi mắt của Bác làm sao nhìn vừa tinh anh, trí tuệ vừa hiện hậu và nhân từ, đôi mắt ấy phải toát lên thần thái của Bác”. 

Sự sáng tạo, tài năng của người nghệ nhân đúc đồng không chỉ dừng lại ở kỹ thuật đúc tượng mà nó còn được thể hiện qua kỹ thuật đúc chuông. Ông Ứng chia sẻ để đúc một chiếc chuông phải trải qua rất nhiều công đoạn nhưng công đoạn quan trọng nhất chính là làm khuôn của chiếc chuông đó. Khuôn phải có chỗ dày chỗ mỏng thì mới có thể cộng âm, âm thanh của chuông mới vang. Ngoài ra để đúc được một chiếc chuông thì người nghệ nhân còn phải nắm rõ quy trình luyện kim để làm ra được chất liệu của chiếc chuông vì nếu đúc chuông bằng đồng dùng để đúc tượng thì chuông không bao giờ kêu được. Có thể thấy, kỹ thuật đúc đồng của lãng Ngũ Xã nói riêng và người dân Việt Nam nói chung đã đạt tới đỉnh cao.

“Làng Ngũ Xã đã làm nghề đúc đồng được mất trăm năm rồi, đến đời tôi là đời thứ 16 và tôi rất tự hào và vui mừng khi cả hai người con trai của tôi đều theo nghề mà cha ông đã truyền lại” ông Ứng tự hào nói. Luật xưa quy định chỉ truyền lại những bí kíp về nghề đúc đồng cho con cháu trong làng. Nhưng ngày nay với xã hội phát triển đã không còn mấy người muốn gắn bó với nghề, để có thể tiếp thêm sức sống cũng như duy trì và phát triển làng nghề truyền thống của cha ông, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng sẵn sàng truyền dạy cho những người có nhu cầu theo học.

Tuy nhiên, không phải ai ông cũng nhận làm học trò. Chỉ có những người thực sự yêu nghề, say mê với nghề thì ông mới đồng ý truyền nghề cho, khi những sinh viên nước ngoài tìm đến ông bái thầy, ông đã thẳng thắn từ chối vì chỉ muốn truyền nghề đúc đồng truyền thống cho người Việt bởi nghề đúc đồng là tài sản quý giá, là tinh hoa nghệ thuật mà ông cha đã để lại.

Trong nhịp sống hiện đại ngày nay, giới trẻ đã không còn hứng thú, đam mê nhiều với các nghề truyền thống nhưng nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng vẫn mong muốn, ấp ủ mở một trường đào tạo chuyên về đúc đồng. Tuy tuổi đã cao nhưng ông vẫn rất hào hứng và nhiệt tình khi có các bạn trẻ tới hỏi han và tìm hiểu về nghề đúc đồng Ngũ Xã. Với tình yêu, niềm đam mê, ông Ứng vẫn sẽ tiếp tục truyền dạy nghề cho giới trẻ để ánh lửa đúc đồng tại làng Ngũ Xã cũng như những giá trị truyền thống về nghề đúc đồng được lưu truyền mãi mãi.